Mszał Rzymski

Na początku istnienia Kościoła, wspólnoty chrześcijan spotykające się na wspólnej modlitwie nie dysponowały żadnymi księgami liturgicznymi. W pewnym okresie powstały tzw. rodziny liturgiczne, które przechodziły wspólne etapy rozwoju liturgicznego. IV wiek był okresem zmian w formie sprawowania liturgii, w tekstach modlitw i w śpiewach.

Zaczęły powstawać teksty pisane modlitw, które były zbierane w jedną całość - był to jednak proces rozciągnięty w czasie i przestrzeni. Następnie zaczęły powstawać Sakramentarze, czyli pierwsze księgi liturgiczne, które zawierały części liturgii takie jak: kolekta (modlitwa odmawiana przed pierwszym czytaniem, gdy kapłan składa ręce i mówi: Módlmy się...; w niedzielę po Chwała na wysokości; w dni powszednie po akcie pokuty), prefacja (hymn dziękczynny składający się z 4 części: dialog kapłana z ludem, formuła: Zaprawdę godne to i sprawiedliwe..., część główna wychwalająca dzieła Boga - w każdej prefacji inna oraz formuła końcowa, po której następuje śpiew Święty, Święty, Święty...), kanon rzymski (Pierwsza Modlitwa Eucharystyczna, w ostatecznej wersji sformułowana w VI wieku przez papieża Grzegorza Wielkiego, do dziś celebrowana w niezmienionym brzmieniu), obrzędy święceń oraz błogosławieństwa. Pierwsze Mszały powstały w XII wieku w różnych prowincjach Włoch. Główny trzon Mszy św. był dla wszystkich Kościołów wspólny i od czasów apostolskich niezmienny, jednak poszczególne wspólnoty posiadały własne elementy lokalne. Najczystszą wersją i najbardziej oszczędną była wersja watykańska. W 1564 roku papież Pius V zebrał komisję, która pracowała sześć lat, a owocem tej pracy była reforma Mszału i opracowanie jednolitej, wspólnej dla wszystkich wspólnot Kościoła wersji Mszału. Mszał ten został ogłoszony po Soborze Trydenckim. Początkowo mszały były przepisywane ręcznie. Ich dystrybucję ułatwiło wynalezienie druku w XV wieku przez Jana Gutenberga.

Na początku każdego Mszału znajduje się tekst bulli papieża Piusa V "Quo primum" promulgującej użycie Mszału z roku 1570. W oryginale napisana jest w języku łacińskim. Stanowi ona swoisty dekret, nakazujący użycie zunifikowanego Mszału w całym obszarze łacińskiej tradycji Kościoła.

Mszał Św. Piusa V uległ od 1570 roku nieznacznym modyfikacjom i systematyzacjom. Przykładowo św. Pius X dokonał pewnej reformy kalendarza liturgicznego. Pius XII przeprowadził w roku 1955 gruntowną reformę Triduum Paschalnego. Pojawiały się także modyfikacje formularzy mszalnych, wynikłe przykładowo na dzień 15 sierpnia z ustanowienia przez Piusa XII dogmatu o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny. 

Sobór Watykański II dokonał ostatniej reformy nie tylko liturgii, ale i Mszału, który ukazał się ostatecznie w 1970 roku. Było to wielkie wydarzenie w życiu Kościoła, bowiem nowy Mszał zawierał duże zmiany w obrzędach i modlitwach mszalnych. Drugie wydanie tego Mszału ukazało się po pięciu latach (1975 r.) i zawierało zmiany płynące z dalej trwającej reformy liturgii: wprowadzono języki narodowe i zaczęły się wielkie prace nad narodowymi przekładami Mszału Rzymskiego. W Polsce został wydany w 1986 roku. W roku 2002 powstało trzecie wydanie Mszału Rzymskiego za pontyfikatu papieża Jana Pawła II.

Można śmiało powiedzieć, że Mszał jest wciąż żywą Księgą Liturgiczną. Papieże wynoszą na ołtarze kolejnych Świętych, ustalając ich liturgiczne wspomnienia. Tak, najpierw po beatyfikacji, następnie po kanonizacji Jana Pawła II, należało do Mszału dołożyć tekst modlitw w Jego wspomnienie.

Mszał Rzymski podzielony jest na poszczególne części, które porządkują przebieg Mszy św. w całym roku liturgicznym. Pierwsza część to ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego oraz całoroczny kalendarz liturgiczny z zaznaczeniem świąt, uroczystości i wspomnień. Część druga to teksty Mszy świętych na cały rok liturgiczny. Rok liturgiczny podzielony jest na okresy od Adwentu, przez okres Bożego Narodzenia, Wielki Post i Wielkanoc, do okresu zwykłego. Każdy z tych okresów liturgicznych jest podzielony na poszczególne tygodnie kolejno numerowane (np. pierwszy pełny tydzień września 2017 roku to 22 tydzień zwykły). Trzecia część to obrzędy Mszy św. Mamy tu obrzędy wstępne, prefacje recytowane i śpiewane, modlitwy eucharystyczne, obrzędy komunii i zakończenia, uroczyste błogosławieństwa. Kolejna część Mszału zawiera Msze św. własne o Świętych ułożone chronologicznie według kalendarza oraz teksty Mszy wspólnych, wotywnych i innych, np. za zmarłych. Mszał Rzymski kończy dodatek oraz łaciński tekst Mszy św.

Mszał jest grubą, ciężką księgą liturgiczną, którą każdy może zobaczyć rozłożoną na ołtarzu pod warunkiem, że uczestnicząc we Mszy św. nie stoi na zewnątrz kościoła. Jest używany tylko podczas celebracji Mszy św., do nabożeństw stosuje się inne księgi. Każdy Mszał posiada 6 kolorowych tasiemek oraz ciemnobrązowe zakładki przymocowane do krajów niektórych kartek. Zakładki wskazują na poszczególne części liturgii eucharystycznej, by kapłan mógł je łatwiej znaleźć podczas celebracji. Tasiemki zaznaczają obrzędy wstępne, prefacje, uroczyste błogosławieństwa, własne Msze św. o Świętych. Kolory tasiemek nie mają znaczenia w ich układaniu w Mszale. Tekst Mszału jest drukowany w dwu kolorach: czarnym (tekst w większości odczytywany podczas Eucharystii przez celebransa na głos) oraz czerwonym (nie odczytywany - wskazówki, odnośniki do poszczególnych stron, ale też informacje o Świętych w ich wspomnienia, które w dniu powszednie mogą, ale nie muszą być przez kapłana odczytane wiernym).

W jaki sposób kapłan celebrujący Mszę św. korzysta z Mszału w poszczególnych momentach Eucharystii, będziemy omawiać przy ich opisach w dalszych artykułach.

Warto wsłuchiwać się w teksty modlitw czytanych przez kapłana podczas Mszy św., gdyż zawierają słowa, które kieruje on do Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym w swoim i w naszym imieniu. Są to teksty starych modlitw. Urzekają pięknem i spokojną głębią.